Soba zehirlenmeleri

Karbonmonoksit (CO) renksiz kokusuz bir gazdır. Karbon içeren yakıtların tam olarak yanmaması sonucu ortaya çıkan kömür, odun, kerosene veya doğalgazın ısınma veya yemek pişirme amacıyla yakılması karbonmonoksit üretimine yol açar.Doğalgaz her ne kadar temiz bir yakıt olarak kabul edilse de tamamen kapalı ortamda yakılması zehirlenmeye yol açabilir.Ülkemizde en çok ısınma amacıyla kullanılan likit petrol gazı yakan katalitik sobalar, banyoda su ısıtmak için kullanılan şofbenler ve iyi yakılmamış kömür sobaları nedeniyle bu zehirlenmeler görülmekte ve her yıl pek çok insan hayatını kaybetmektedir. Motorlu araçların egzoz gazı da sık rastlanan karbonmonoksit zehirlenmesi nedenidir.Ayrıca metilen klorid ile çalışanlar, boya çıkarma işiyle uğraşanlar da zehirlenebilir çünkü bu işte ortaya çıkan buhar kolayca, solunarak alınır ve karaciğerde karbonmonoksite dönüşür.

İyi havalanmayan ortamda gaz ve duman birikimi sonucu oksijen yoğunluğu hızla düşer.

Karbonmonoksit kandaki kırmızı kan hücresi olan ve oksijen taşıyan hemoglobine hızla bağlanır ve bağlanma kapasitesi oksijene göre 200-250 kere daha fazladır. Karbonmonoksit ile bağlanmış olan hemoglabin oksijen taşıyamaz hale gelir böylece bu gaza maruz kalan kişinin bütün organlarına oksijen taşınması bozulur.

Karbonmoksit zehirlenmesinin belirtileri şunlardır:

•    Hafif zehirlenme;hareket toleransının konsantrasyon yeteneğinin azalması, başağrısı ve bulantı.
•    Orta şiddette zehirlenme; şiddetli başağrısı, kusma, koordinasyon zayıflığı, işitme ve görüş azalması ve solunum sıkıntısı.
•    Ciddi zehirlenme; bilinç bulanıklığı ve derin uyku.
•    Öldürücü zehirlenme; baygınlık, bilinçsizlik, iç çekme tarzında nefes alma, nöbet geçirme, şok ve ölüm.

Başağrısı halsizlik ve bulantıdan şikayet eden bir kişide bu bulgular, gribal enfeksiyon ile karıştırılabilir. Çocuklarda kusma tek bulgu olabilir ve gastroenterit ile karıştırılabilir.Bu nedenle, hastaların bulunduğu mekan ve aynı ortamda yaşayan diğer kişilerin durumunun değerlendirilmesi önem taşımaktadır.

Beyin ve kalp karbonmonoksit zehirlenmesine oldukça hassastır.Aynı zamanda diğer organlarda etkilenirler.Özellikle koroner arter hastalığı olanlarda kalp adalesi de oksijensiz kalabilir ve myokard infarktüsüne yol açabilir.

Eğer bir kişinin toksik gaz soluduğundan şüphelenilirse hızla temiz havaya çıkarılmalıdır.Derhal hastaneye götürülmeli ve mümkünse hastaneye götürülene kadar dakikada 5-10 litre oksijen, maskeyle verilmelidir.

Hafif derecede karbonmonoksit zehirlenmesi olan kişide sadece temiz havaya çıkarmakla kandan karbonmonoksitin temizlenmesi 4-5 saat sürer. Bu süre eğer yüz maskesiyle yüzde yüz oksijen verilirse 45-60 dakikaya düşebilir. Eğer hiperbarik oksijen tedavisi uygulanırsa (3 atm basınç altında) 15-20 dakikada temizlenebilir.

Karbonmonoksit zehirlenmesinin takibinde sadece kanda oksijen yoğunluğu bakmak yeterli değildir, yanıltıcı olabilir.

Zehirlenme düzeyinin belirlenmesi ve takibi karboksi-hemoglobin düzeyi ölçülerek yapılmalıdır. Zehirlenmenin ilk ve en önemli tedavisi yüzde yüz oksijen vermektir. Ancak bu arada hastanın mutlaka hastanede olması ve yakın takibinin sürdürülmesi gerekir.

Tansiyon düşüşü, myokard problemleri kan şekeri değişiklikleri açısından yakın takip edilmeli ve vakit geçirmeden müdahale edilmelidir. Bu tür komplikasyonlar için destek tedavi yapılır. İlaç tedavisi gerektirecek nöbetler ortaya çıkabilir. Santral sinir sistemine ait problemler genellikle geç ortaya çıkar.Yine de, 24 saat kadar sonra beynin radyolojik görüntülemelerinde de bazı hastalarda bulgu elde edilebilir. MR veya emission bilgisayarlı tomografileri incelemelerinde değişiklikler görülen hastalarda genellikle kalıcı nörolojik bozukluktan ölüme kadar varabilen kötü sonuçlar elde edilir.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin tedavisinde, yüz maskesi ile %100 oksijen verilmesinin yanında hiperbarik oksijen tedavisinin de yeri vardır.Birçok merkez karboksihemoglobin düzeyi %25 veya daha fazla ise hiperbarik O2 tedavisi uygulanmaktadır.

Gebelerde bebeğin hemoglobini karbonmonoksite daha eğilmlidir ve bu yüzden bebek annneye göre daha çok etkilenebilir. Düşüklere veya bebekte fiziksel deformitelere psikomotor yetersizliklere yol açılabilir.

Karbonmonoksit zehirlenmesi bulgularına karşı uyanık olmak,erken müdahaleye olanak sağlar ve ölümlerin önüne geçebilir.Yangında kalanlar kapalı odada duman soluyanlar karboksihemoglobin yönünden test edilmelidirler.

Günlük yaşamınızda vazgeçilmez olabilen soba, tüpgaz ve doğalgaz kullanımlarımızda dikkatli olmak ve mutlaka önerilen güvenlik önlemlerine uymak, acı kayıpları ve kalıcı sağlık sorunlarını önlemede en önemli etkendir.