Kuduz hastalığı nasıl anlaşılır

BSK Konya Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloj Uzmanı Dr. Abdullah Yılmaz Kuduz hastalığı haftasında hastalık ile ilgili detaylı bilgiler vermiştir.

Kuduz virüsü Rhabdoviridae ailesinin Lyssavirus genusunda yer alır ve tipik olarak memelilerin tükrüğünde bulunur, ısırık ile bulaşır. İnsan kuduzunun ortalama inkübasyon periyodu,yani hastalığın kuluçka süresi, birkaç hafta ile birkaç ay arasında değişmektedir. Nadiren birkaç gün kadar kısa, birkaç yıl kadar uzunda olabilir. Hayvanın ısırdığı yer, kafaya ne kadar yakın olursa kuluçka süresi de o kadar kısa olur.
Virüs akut (ani başlangıçlı), progresif (hızlı seyirli) seyirli çoğunlukla tamamı ölümle sonuçlanan ensefalomiyelite, yani merkezi sinir sistemi enfeksiyonuna neden olur ve şu ana kadar hayatta kalan sadece 6 vaka bildirilmiştir ve bu 6 vakaların 5 tanesi daha önce aşılanmış kişilerdir. Bu da bize şüpheli hayvan ile temastan sonra aşılanmanın hayati öneme sahip olduğunu gösteriyor ki buna temas sonrası kuduz profilaksisi diyoruz.

KUDUZUN BELİRTİLERİ

Kuduza neden olan virüs beyne ve omuriliğe yerleştikten sonra kuduzun ilk belirtileri ortaya çıkar. Bundan sonra hayvanın, kuduz olup olmadığını anlamak çok kolaydır. Hayvan; huzursuz, tedirgin ve hırçındır. Çünkü virüsün yerleşmesiyle merkezi sinir sistemi uyarılmıştır. Hayvan daha sonra saldırgan bir hal alır ve diğer hayvanları ve insanları ısırmaya başlar. Bu döneme kudurma evresi denir. Bu süre içinde hayvanda felç belirtileri ortaya çıkar. Dolayısıyla su içmek istemez, tükürüğünü yutamaz ve ağzından salyalar akmaya başlar. Havlaması, boğazında bir şey varmış gibi boğuktur ve ışıktan rahatsız olur. Bu belirtiler ortaya çıktıktan sonra 4-5 gün içinde hayvan ölür. Bazı vakalarda saldırma ve kudurma belirtileri görülmez ve hayvan ağır bir felç geçirerek ölür.

İnsanda ortaya çıkan belirtiler de hemen hemen aynıdır. İlk dönemde çırpınma, huzursuzluk görülür. Bunu takiben kaslar ağrılı bir şekilde kasılmaya başlar ve felç gelişir. Şiddetli boğaz kası kasılmaları oldukça acı vericidir. Bu yüzden hasta kişi suyu içmekten ve görmekten çok korkar. Eğer hastalık belirtileri ortaya çıkarsa, merkezi sinir sistemindeki yutkunma ve nefes alıp verme refleksleri durur. Bu yüzden belirtiler başlayınca tedavi imkanı yoktur.

KUDUZ TEDAVİSİ

Hastalığın ancak kuluçka döneminde uygulanan koruyucu tedavi oldukça başarılı sonuçlar verir. Bu yüzden kuduz artık eskisi gibi korkutucu hastalıklar arasında değildir. Hastalığın bulaşmış olduğu düşünülen kişilere, vakit kaybetmeden aşı ya da bağışık serum uygulanır. Koruyucu tedavinin amacı budur. Etkisi zayıflatılmış kuduz virüslerinin hayvanlara aşılanmasıyla ve hayvanların kan serumunun insanlara şırınga edilmesiyle hayvanın kanında bulunan antikorlar kuluçka döneminde virüsleri öldürerek insanları ölümden kurtarır. 1885 yılında Fransız bilimci Louis Pasteur ilk olarak bu serumu uygulamıştır. Fakat virüs vücuda girdikten sonraki 24 saat içinde etkilidir. Bu yüzden kazanılan bağışıklık geçicidir. Bu sebeple, kuduz olduğu şüphelenilen bir hayvan ısırdığında 1 günü geçmeden koruyucu tedaviye başlamak gerekir. Kuşkulanılan her vakada aşı ya da serum uygulanmalıdır. Çünkü aşı da serum gibi geçici bağışıklık kazandırır.

 Kuduz profilaksisi için zaman kaybetmemek gerekir.
 Koruyucu düzeydeki antikor titresi; HRIG(İnsan kuduz immunglobulini), 5 doz ısırık sonrası aşı, 0(ilk gün),3,7,14 ve 28.günlerde uygulanması (insan hücre kültür aşısı) ile sağlanmaktadır.
 HDCV (İnsan hücre kültür aşısı) i.m. (koldan ve kas içine) uygulanır.

Aşıya karşı bazen yan etkiler görülmektedir ve bunlar:
- Enjeksiyon yerinde kızarıklık, ağrı,şişlik ve sertleşme.
- Ateş ,baş ağrısı, baş dönmesi ve gastrointestinal semptomlar
- Lokal reaksiyonlar sistemik reaksiyonlardan daha sık görülmektedir.
Kuduzun Bulaşmasında İki önemli katagori vardır:
1. Isırıkla bulaş
2. Isırıksız bulaş
 Maruz kalınan durumun en tehlikelisi kuduz olmuş memeli hayvan ısırığıdır. Köpek,Kurt, tilki, yarasa, tavşan ve nadiren kedilerde kuduz virüsü oldukça yaygındır.
 Tükrükten veya diğer potansiyel infekte materyallerden (nöronal doku) alınan virüs açık yaradan veya mukozal membranlardan vücuda girmektedir.
 İndirek temasla (idrar, feçesle ve sağlam deriden salivasyonla temas) bulaş oluşmamaktadır.
 Bu durumda profilaksiye gerek yoktur.
 Hayvanlardan ısırıksız bulaş çok nadir kuduza sebep olmaktadır.
 Kuduzdan ölen insanlardan yapılan göz hastalıkları için kornea, solid organ ve vasküler (damarsal) doku transplantasyonu (nakli) ısırıksız bulaş yönünden risk taşımaktadır.
 Aerosellerlede (hava kabarcıkları) kuduz virüsü bulaşabilmektedir. Bununla ilgili 2 kuduz vakası görülmüştür.
 Kudurmuş hayvanların salyalarından veya diğer potansiyel infekte materyallerinden açık yarayla, sıyrıklarla veya mukozal memranlarla kontaminasyonu, ısırık dışı bulaşlara örnektir.
 Kuduz virüsü kuru ortamda, UV ışınlarında ve dış ortamda inaktiftir, hayatını sürdüremez.

YARA BAKIMI

 Herhangi bir ısırık yarası için acilen su ile veya dilue provide iyot solusyonu (tendürdiyot) ile yıkama yapılmalıdır.
 Bu aynı zamanda bakteriyel infeksiyon riskini düşürmektedir.
 Bu bakım dokuya ve deriye hasar vermez.
 Yaranın temizliği kuduzu önlemek için çok önemlidir.
 1 doz tetanoz aşısı uygulanmalıdır.
 Antibiyotik proflaksisi kararı, ısıran hayvanın türüne, yaranın lokalizasyonu ve genişliğine göre kişisel olarak karar verilmelidir.
 Yara dikilmemelidir.

1- Kuduz Hastalığına yakalanma bakımından yüksek riskli gruplar:
 Veterinerler
 Onların yanında çalışan insanlar
 Hayvan eğiticileri, Kuduz araştırmacıları
 Belirli laboratuar çalışanları
2- Kuduz şüphesi olan hayvanlarla temasta bulunmuş kişilere temas öncesi aşılanma önerilmektedir. Kuduz şüphesi olan yerlere yolculuk yapan kişilere aşılanma tavsiye edilmiyor.

KUDUZDAN KORUNMA

Kuduzdan korunmanın en etkili yöntemlerinden birisi hayvanlara düzenli olarak kuduz aşısının yapılması ve şüphelenilen hayvanların gözetim altına alınarak hastalığın yayılmasının engellenmesidir. Ayrıca tüm köpekler kaydedilmeli, başıboş ve sahipsiz hayvanlar bulundurulmamalıdır. Şüphelenilen durumlarda, hayvanlar 10 gün boyunca gözetim altında tutulmalıdır. Eğer bu süre sonunda hayvan ölmüyorsa kuduz değildir.

Kuduz şüphesi ile ölen hayvanların kafaları bozulmadan ambalajlanır ve buz içinde laboratuvara verilir. Eğer kuduz hayvanlar tarafından ısırılan bir başka hayvan, aşılanmamışsa öldürülmelidir. Öldürülemeyen hayvanlar ise en az 6 ay boyunca karantina altına alınmalıdır. Bu hayvanlar yakalandıktan sonra ve 6 ay sonra kuduz aşısıyla aşılanmalıdır. Eğer aşılı hayvan, başka bir hayvan tarafından ısırılmışsa yeniden aşılanmalı ve 3 ay boyunca gözetim altında tutulmalıdır.